Ελύτης, Οδυσσέας

(Ηράκλειο Κρήτης 1911 – Αθήνα 1996). Φιλολογικό ψευδώνυμο του ποιητή Οδυσσέα Αλεπουδέλη. Καταγόταν από εύπορη οικογένεια της Μυτιλήνης, η οποία, τρία χρόνια μετά τη γέννηση του ποιητή, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ο Ε. φοίτησε στη νομική σχολή του Πανεπιστήμιου Αθηνών, αλλά το 1936 εγκατέλειψε τις πτυχιακές του εξετάσεις και κατατάχτηκε στον στρατό. Το 1937, έπειτα από φοίτησή του στη σχολή Εφέδρων Αξιωματικών, απέκτησε τον βαθμό του ανθυπασπιστή και έναν χρόνο αργότερα απολύθηκε από τον στρατό. Στο μεταξύ, είχε αρχίσει να δημοσιεύει κείμενά του σε αθηναϊκά λογοτεχνικά περιοδικά και το 1939 κυκλοφόρησε μια συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων του –που προηγουμένως είχαν κυκλοφορήσει σε ολιγοσέλιδα βιβλία– με τον τίτλο Προσανατολισμοί. Το 1940 κατατάχτηκε ως ανθυπολοχαγός. Έναν χρόνο μετά μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο Ιωαννίνων και από εκεί στο Αγρίνιο και μετά στην Αθήνα, με κοιλιακό τύφο. Τις εμπειρίες του από τον πόλεμο, την Κατοχή και τον Εμφύλιο κατέγραψε σε κατοπινά έργα του. Το 1944 πρωτοστάτησε στην επανέκδοση του περιοδικού Νέα Γράμματα, ενώ δημοσίευσε άρθρα και δοκίμια σε εφημερίδες και περιοδικά, μετέφρασε αγαπημένους του συγγραφείς και ασχολήθηκε με τη ζωγραφική. Το 1948 αποφάσισε να εγκατασταθεί στο Παρίσι, όπου ήρθε σε επαφή με την πρωτοπορία της γαλλικής διανόησης (Ελιάρ, Καμί, Ουγκαρέτι κ.ά.). Εκεί γνωρίστηκε με τον Μυτιληνιό Ε. Τεριάντ, ο οποίος τον μύησε σε μια άλλη οπτική για το Αιγαίο και τον έφερε σε επαφή με τον Πικάσο, τον Ματίς, τον Σαγκάλ και τον Τζακομέτι. Στο διάστημα της παραμονής του στη γαλλική πρωτεύουσα, ο Ε. ταξίδεψε σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και γνώρισε καλύτερα την ευρωπαϊκή κουλτούρα. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1952 και το 1953 διορίστηκε διευθυντής προγράμματος του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας, θέση που κατείχε και το 1945. Το 1954 παραιτήθηκε από τη θέση του και αφιερώθηκε στο ποιητικό του έργο για το οποίο (ποιητική συλλογή Άξιον Εστί) τιμήθηκε το 1960 με το Α’ Κρατικό βραβείο ποίησης. Το 1975 ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτορας της φιλοσοφικής σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το 1979, με τη βράβευσή του με το Νόμπελ λογοτεχνίας, έγινε ο δεύτερος Έλληνας νομπελίστας ποιητής. Η ποίηση του Ε., που στα πρώτα της δείγματα είχε σαφείς επιρροές από τον υπερρεαλισμό, εξελίχθηκε σε μία απόλυτα προσωπική ποιητική δημιουργία, την οποία συχνά χαρακτηρίζει προσήλωση στη λαϊκή παράδοση, συγκερασμένη με τη λυρική μέθη που ενέπνεε στον ποιητή ο αιγαιοπελαγίτικος χώρος. Η ποίηση υπήρξε γι’ αυτόν τρόπος να αντιλαμβάνεται τον περιβάλλοντα κόσμο, να νιώθει και να συμμετέχει στη ζωή, να αισθάνεται και να ανακαλύπτει τον λυρισμό και το μεγαλείο των πραγμάτων, ακόμα και όταν η συνήθεια ή η ίδια τους η φύση τα κάνουν να φαντάζουν ταπεινά. Ο Ε. είναι ο μεταφυσικός του αισθητού και ο θιασώτης, με την αρχαία έννοια, του συγκεκριμένου. Ποιητικά κείμενα του Ε. που έχουν κυκλοφορήσει σε αυτοτελείς εκδόσεις είναι: Οι κλεψύδρες του αγνώστου (1937), Σποράδες (1938), Ήλιος ο πρώτος (1943), Το Άξιον Εστί (1959), Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό (1960), Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1962), Το φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά (1971), Ήλιος ο Ηλιάτορας (1971), Τα ρω του έρωτα (1972), Ο ζωγράφος Θεόφιλος (1973), Ανοιχτά χαρτιά (1974), Η μαγεία του Παπαδιαμάντη (1977), Μαρία Νεφέλη (1978), Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας (1982), Ανοικτά χαρτιά (1982), Ωδή στη Σαντορίνη (1984), Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου (1984), Ο μικρός ναυτίλος (1985), Δημόσια και ιδιωτικά (1990), Ιουλίου Λόγος (1991), Τα ελεγεία της Οξώπετρας (1991), Εν λευκώ (1992), Δυτικά της λύπης (1995) και Ο κήπος με τις αυταπάτες (1995). Έγραψε επίσης πεζογραφήματα και άλλα δοκίμια και μετέφρασε ξένους ποιητές. Επιλογή από τη μεταφραστική του εργασία συγκέντρωσε στον τόμο Δεύτερη γραφή (1976), με ποιήματα των Ρεμπό, Λοτρεαμόν, Ζουθ, Ελιάρ, Ουγκαρέτι, Λόρκα και Μαγιακόφσκι. Ερμηνεύοντας τη φυσιοκρατική αίσθηση που αναδύεται από την ποίηση των τελευταίων χρόνων του, ο Ε. παρατηρούσε: «Είναι μια παράδοση αιολική. Οι αρχαίοι Αιολείς έβλεπαν τα πάντα μέσα από τη φύση και έτσι εξηγούν οι αρχαιολόγοι το γεγονός ότι στη Λέσβο δεν βρίσκουμε μνημεία. Η Αιολίδα κρατούσε επαφή με τις Σάρδεις, το Παρίσι της εποχής. Γι’ αυτό και οι γυναίκες στη Λέσβο είχαν ελεύθερα ήθη». Και καταλήγει: «Είναι μια παράδοση που έφτασε κατά μυστηριώδη τρόπο έως τις μέρες μας». Δεκάδες ποιήματα του Ε. έχουν μελοποιηθεί από τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Αργύρη Κουνάδη, τον Νότη Μαυρουδή, τον Δημήτρη Λάγιο, τον Ηλία Ανδριόπουλο κ.ά. Έργα του μεταφράστηκαν και κυκλοφορούν σε δεκάδες χώρες (Σουηδία, Νορβηγία, Γαλλία, Αγγλία, Ολλανδία, Ιταλία, Βουλγαρία, Ισραήλ, ΗΠΑ, Αργεντινή, Βενεζουέλα, Ισπανία, Ελβετία, Πολωνία, Γερμανία, Ιράκ κ.ά.). Ο μεγάλος ποιητής πέθανε στις 18 Μαρτίου 1996 από νόσο του λεμφικού ιστού σε ηλικία 85 ετών. Η κηδεία του έγινε στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών σε στενό κύκλο, όπως είχε ζητήσει ο ίδιος. Ο Οδυσσέας Ελύτης υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους στοχαστές της χώρας μας και η προσωπικότητα και το έργο του σφράγισαν τον ελληνικό 20ό αι. Ο κορυφαίος ποιητής και δοκιμιογράφος Οδυσσέας Ελύτης, βραβευμένος με το Νόμπελ λογοτεχνίας (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).